การทำความสะอาดช่องปาก (Mouth Care) คืออะไร? PNKG Recovery and Elder Care จะพามาทำความรู้จักการพยาบาลพื้นฐานในการดูแลผู้ป่วยและผู้สูงอายุที่มีความสำคัญมากกว่าการทำความสะอาด เพราะการกำจัดเชื้อในช่องปากนอกจากจะช่วยรักษาสุขภาพช่องปากให้กับผู้ป่วยแล้ว ยังช่วยลดความเสี่ยงในการติดเชื้อที่อาจลุกลามจนทำให้อาการป่วยรุนแรงมากขึ้นได้ด้วย การทำความสะอาดช่องปากสำหรับผู้ป่วยใช้อุปกรณ์อะไรบ้าง และช่วยลดความเสี่ยงจากอาการปอดติดเชื้อ (Pneumonia) หรือปอดอักเสบได้อย่างไร ที่นี่มีคำตอบ
Mouth Care คืออะไร?
คือ การทำความสะอาดช่องปาก ตั้งแต่ฟัน เหงือก ลิ้น เพดานปาก และเยื่อบุช่องปากให้กับผู้ป่วยและผู้สูงอายุ เพื่อกำจัดคราบอาหาร เศษอาหาร และแบคทีเรียที่สะสมในช่องปาก รวมถึงการตรวจเช็กสุขภาพช่องปาก เช่น บาดแผลภายในช่องปาก เพื่อลดความเสี่ยงที่จะทำให้ปอดติดเชื้อ โดยเฉพาะผู้ป่วยที่เป็นโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) ผู้ป่วยพักฟื้นหลังผ่าตัดสมอง ผู้ที่มีปัญหาเกี่ยวกับการรับรู้และความเข้าใจลดลง และผู้ป่วยที่อยู่โรงพยาบาลเป็นระยะเวลานาน โดยไม่ได้ทำความสะอาดช่องปากเลย เป็นต้น
ทำไมการทำความสะอาดช่องปากสำหรับผู้ป่วยถึงมีความสำคัญ
เนื่องจาก ผู้ป่วยกลุ่มนี้ไม่สามารถแปรงฟันได้ ทำให้มีเชื้อแบคทีเรียในช่องปากสะสมมากขึ้น ประกอบกับสภาวะร่างกายที่ยังอ่อนแอ ทำให้ภูมิต้านทานร่างกายต่ำ หากไม่ได้รับการดูแลที่เหมาะสมและมีประสิทธิภาพจะส่งผลให้มีปัญหาในช่องปาก เช่น
- ภาวะเหงือกอักเสบ
- เกิดแผลในช่องปาก
- และอาจลุกลามไปยังส่วนอื่น ๆ จนนำไปสู่ภาวะปอดติดเชื้อ ซึ่งอาจทำให้เสียชีวิตได้
ซึ่งผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง มีความเสี่ยงที่เกิดภาวะปอดติดเชื้อได้ง่าย เนื่องจาก ส่วนใหญ่ผู้ป่วยมักมีปัญหาการกลืน และสำลักอาหารและน้ำอยู่บ่อยครั้ง หรือที่เรียกว่าภาวะกลืนลำบาก (Dysphagia) ดังนั้น การทำความสะอาดช่องปากสำหรับผู้ป่วยจึงเป็นสิ่งที่เราควรจะให้ความสำคัญ
Mouth Care เหมาะกับผู้ป่วยประเภทไหนบ้าง?

- ผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
- ผู้ป่วยที่ได้รับการกระทบกระเทือนทางสมอง ผู้ป่วยที่มีปัญหาเรื่องการรับรู้และความเข้าใจ
- ผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันต่ำ เช่น ผู้สูงอายุ ผู้ป่วยที่ได้รับเคมีบำบัด หรือผู้ป่วยที่ได้รับการฉายรังสี เป็นต้น
- ผู้ป่วยที่มีสายอาหาร (NG Tube)
- ผู้ป่วยที่ใส่เครื่องช่วยหายใจ
- ผู้ป่วยติดเตียงที่ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้
- โรคเบาหวาน : เมื่อมีภาวะน้ำตาลในเลือดสูง จะเพิ่มความเสี่ยงในการเกิดโรคเหงือกอักเสบได้ง่ายและรุนแรงกว่าคนทั่วไป
- ผู้ป่วยที่ได้รับรังสีรักษาบริเวณใบหน้าและลำคอ : ต่อมผลิตน้ำลายของผู้ป่วยอาจผลิตได้น้อยลง เพิ่มโอกาสเกิดโรคฟันผุและเหงือกอักเสบได้ง่ายมากยิ่งขึ้น
ประโยชน์ของ Mouth Care ผู้ป่วย มีอะไรบ้าง?
นอกจากจะเป็นการทำความสะอาดช่องปากแล้ว มีประโยชน์ด้านอื่น ๆ อีก ไม่ว่าจะเป็น
- ช่วยลดการสะสมของแบคทีเรีย ป้องกันการติดเชื้อในช่องปาก และยังลดความเสี่ยงในการเกิดปอดอักเสบและการติดเชื้อในกระแสเลือดได้อีกด้วย
- ช่วยบริหารกล้ามเนื้อในช่องปาก เป็นการเตรียมความพร้อมก่อนฝึกกลืนอาหารหรือการฝึกพูดในคาบกิจกรรมบำบัด (Occupation Therapy)
- กระตุ้นการทำงานของต่อมน้ำลาย ให้ผลิตน้ำลายตามธรรมชาติ ช่วยให้เยื่อบุช่องปากชุ่มชื้น ทำให้การกลืนอาหารง่ายยิ่งขึ้น
ดังนั้น การทำความสะอาดช่องปากจึงเป็นการดูแลที่สำคัญมาก โดยเฉพาะในผู้ป่วยที่ช่วยเหลือตัวเองได้น้อย ผู้ป่วยติดเตียง โดยเฉพาะผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) เพื่อป้องกันภาวะแทรกซ้อนที่อาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้
แล้ว Mouth Care ช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะปอดติดเชื้อ (Pneumonia) ได้อย่างไร?
การทำ Mouth Care ช่วยลดการเกิดภาวะปอดติดเชื้อได้ เนื่องจากเป็นการดูแลช่องปาก เพื่อลดการสะสมของแบคทีเรียและเชื้ออื่น ๆ ในช่องปาก และยังเป็นการป้องกันเชื้อโรคแพร่กระจายไปยังส่วนอื่น ๆ ในร่างกาย โดยเฉพาะผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว อาจส่งผลให้โรคทางระบบอื่น ๆ ในร่างกายทวีความรุนแรงมากขึ้น ยังอาจทำให้ผลการรักษาไม่เป็นไปตามที่คาดหมายไว้ หรือรุนแรงจนอาจนำไปสู่การเสียชีวิตได้
ซึ่งการทำความสะอาดช่องปากในกลุ่มผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) สำหรับผู้ป่วยที่มี TT Tube (Tracheostomy Tube) จำเป็นต้องมีการช่วยดูดเสมหะและสารคัดหลั่งในช่องปาก เพื่อลดการไหลย้อนกลับของสารคัดหลั่งในทางเดินหายใจอยู่แล้ว ดังนั้น การทำความสะอาดช่องปากสำหรับผู้ป่วยจึงเป็นสิ่งสำคัญอีกหนึ่งอย่างที่ขาดไม่ได้ เพื่อลดโอกาสในการเกิดภาวะปอดติดเชื้อหรือภาวะแทรกซ้อนที่อาจเกิดขึ้นได้
9 อุปกรณ์ Mouth Care ที่ใช้ในการดูแลช่องปาก

ส่วนอุปกรณ์ที่ใช้ในการดูแลสุขภาพช่องปากสำหรับผู้ป่วย โดยทั่วไปจะแบ่งใช้อุปกรณ์ 9 ชิ้นหลัก ๆ ได้แก่
- แปรงฟองน้ำ
- ชามลูกไต (ภาชนะสำหรับบ้วนน้ำ)
- แปรงสีฟัน
- ยาสีฟัน / น้ำยาบ้วนปาก / น้ำเปล่า
- ถุงมือทางการแพทย์
- ทิชชู / ผ้าสะอาด
- แก้ว (สำหรับใส่น้ำบ้วนปาก)
- Suction Tube
- น้ำล้างสาย Suction
ทั้งนี้ อุปกรณ์ที่ใช้กับผู้ป่วยแต่ละเคสจะแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับการรับรู้และความเข้าใจ เช่น
- ผู้ป่วยไม่มีปัญหาด้านความรู้และความเข้าใจ : ใช้ยาสีฟันได้
- ผู้ป่วยมีภาวะกลืนลำบาก : ใช้น้ำเปล่า
Mouth Care มีขั้นตอนการทำอย่างไรบ้าง?

ขั้นตอนการทำความสะอาดช่องปากจะแตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับการรับรู้และความเข้าใจของผู้ป่วย โดยสามารถแบ่งได้ 2 กลุ่ม ดังนี้
ผู้ป่วยติดเตียง (ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้) หรือมีปัญหาด้านความคิดและความเข้าใจ
- กรณีผู้ป่วยติดเตียงที่ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ พยาบาลจะเริ่มจากการพยาบาลล้างมือ เตรียมอุปกรณ์ที่ใช้และใส่ถุงมือให้พร้อม
- จัดตำแหน่งผู้ป่วยให้มั่นคง และทำการแปรงฟันรอบทั่วปาก 2 รอบ จากนั้นจะทำการ Suction
- แปรงโคนลิ้นจนถึงปลายลิ้น เพื่อป้องกันเชื้อโรคย้อนกลับไปในคอ ซึ่งจะนำไปสู่การอักเสบ และทำการ Suction อีกครั้ง
- สำหรับผู้ที่บ้วนน้ำไม่ได้ ถ้าน้ำลายหรือฟองเริ่มเยอะ พยาบาลจะทำการดูดน้ำลาย เพื่อป้องกันการสำลักหรือผู้ป่วยกลืน โดยใช้สาย Suction ในการดูด
- หลังจากนั้น พยาบาลจะใช้แปรงฟองน้ำทำความสะอาดขั้นสุดท้าย เช็ดกระพุ้งแก้ม ปลายลิ้น เหงือก และดูดน้ำลายครั้งสุดท้าย
ผู้ป่วยที่มี TT tube

- พยาบาลล้างมือ เตรียมอุปกรณ์และใส่ถุงมือให้พร้อม
- จากนั้นวางทิชชูปิดที่ท่อ ถ้าคนไข้สามารถทำตามคำสั่ง การรับรู้และความเข้าใจระดับนึงหรือปกติ (สังเกตจากการประเมินครั้งแรก หรือสอบถามจากผู้ดูแล พยาบาลจะพยายามกระตุ้นให้ผู้ป่วยแปรงฟันเองก่อน เพื่อให้ผู้ป่วยพยายามช่วยเหลือตัวเองให้ได้มากที่สุดก่อน
- บางเคสสามารถแปรงได้หมดเลย บางเคสสามารถแปรงได้แค่ข้างล่าง ทางพยาบาลจะแปรงส่วนที่เหลือต่อให้
- ถ้าน้ำลาย หรือฟองเริ่มเยอะ สำหรับผู้ที่บ้วนไม่ได้ พยาบาลจะทำการดูดน้ำลาย เพื่อป้องกันการสำลักหรือผู้ป่วยกลืน โดยใช้สาย Suction ในการดูด
- ใช้แปรงฟองน้ำทำความสะอาดขั้นสุดท้าย เช็ดกระพุ้งแก้ม ปลายลิ้น เหงือก และดูดน้ำลายครั้งสุดท้าย
สำหรับผู้ที่สนใจหรือกำลังมองหาศูนย์ฟื้นฟูหรือศูนย์กายภาพบำบัดหลังผ่าตัดสมอง ฟื้นฟูผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) และโรคอื่น ๆ ให้บริการโดยผู้เชี่ยวชาญด้านการรักษาและฟื้นฟูสมรรถภาพด้วยศาสตร์การฟื้นฟูร่างกายแบบไคโก-โดะ (Kaigo-Do) สามารถติดต่อเพื่อสอบถามข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่
- ศูนย์ PNKG Recovery and Elder Care ชั้น 2 โรงพยาบาลพริ้นซ์ สุวรรณภูมิ ตั้งแต่เวลา 8:30 – 17:30 น.
- จันทร์ – เสาร์ (ปิดบริการวันอาทิตย์)
- โทร : 080-910-2124
- Line : PNKG
- Facebook : PNKG Recovery and Elder Care
คำถามที่พบบ่อย
การทำความสะอาดช่องปาก (Mouth Care) คืออะไร?
คือ การทำความสะอาดช่องปากให้กับผู้ป่วยและผู้สูงอายุ เพื่อกำจัดคราบอาหาร เศษอาหาร และแบคทีเรียที่สะสมในช่องปาก เพื่อป้องกันเชื้อกระจายไปยังส่วนอื่น ๆ ของร่างกาย และป้องกันไม่ให้โรคที่เป็นอยู่ทวีความรุนแรงขึ้น
Mouth Care ทำเพื่ออะไร? ทำไมถึงสำคัญกับผู้ป่วย
การทำความสะอาดช่องปาก นอกจากจะเป็นการกำจัดแบคทีเรีย และเชื้ออื่น ๆ ในช่องปาก ซึ่งเป็นหนึ่งในสาเหตุหลักของการติดเชื้อในช่องปาก และยังลดความเสี่ยงในการเกิดปอดอักเสบและการติดเชื้อในกระแสเลือดได้อีกด้วย และที่สำคัญยังเหมาะกับผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) ผู้ป่วยที่มีปัญหาความคิดความเข้าใจ และผู้ป่วยที่มีปัญหาเรื่องการกลืน โดยการทำความสะอาดช่องปากสำหรับผู้ป่วยจะช่วยป้องกันภาวะปอดติดเชื้อ รวมถึงภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ นอกจากนี้ ยังเป็นการเตรียมความพร้อมก่อนฝึกกลืนอาหารหรือการฝึกพูดในคาบกิจกรรมบำบัด (Occupation Therapy) ด้วย