Dementia คืออะไร โรคเดียวเปลี่ยนชีวิต ไม่อยากเจอแต่ควรเข้าใจ

Dementia คือ ภาวะสมองเสื่อม โรคความจำเสื่อมยอดฮิตในกลุ่มผู้สูงอายุ เมื่อเซลล์สมองเริ่มเสื่อมสภาพ พร้อมเปลี่ยนชีวิตของผู้ป่วยและครอบครัวภายในพริบตา ซึ่งหลายคนมักเข้าใจว่า Dementia คือ อัลไซเมอร์ แต่ความจริงแล้วอัลไซเมอร์เป็นแค่หนึ่งในสาเหตุที่ทำให้เกิด Dementia ในผู้สูงอายุเท่านั้น รู้จักโรคสมองเสื่อมครบทุกประเด็น ทำไมถึงเป็นโรคยอดนิยมในสังคมไทย แล้วภาวะสมองเสื่อม มีกี่ระยะ? เช็ก 8 สัญญาณอาการสมองเสื่อมในผู้สูงอายุ โรคเสื่อมที่ไม่มีใครอยากเจอ แต่คนใกล้ตัวควรเรียนรู้ เพื่อปกป้องและดูแลคนที่คุณรักอย่างเข้าใจ

Dementia คืออะไร? เมื่อความทรงจำค่อย ๆ เลือนหายไปทีละน้อย

Dementia คือ ภาวะที่เซลล์ประสาทในสมองเสื่อมถอยเร็วกว่าปกติ ทำให้ผู้ป่วยมีปัญหาด้านความจำ ความคิด การตัดสินใจ การเข้าสังคม และการใช้เหตุผล จนส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน โดยผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อมจะค่อย ๆ สูญเสียความทรงจำทีละนิด ๆ เหมือนจิ๊กซอว์ที่ค่อย ๆ จาง เลือนลางและหายไป ในบางรายมีปัญหาด้านการควบคุมอารมณ์ หรือบุคลิกเปลี่ยนไป ​จนไม่สามารถใช้ชีวิตได้ด้วยตัวเองในที่สุด

สมองเสื่อม อาการต้องรู้กับ 8 สัญญาณเตือนที่ไม่ใช่แค่การขี้ลืมตามวัย

เพราะภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุไม่จบแค่การหลงลืมธรรมดา แต่เป็นภาวะที่พร้อมพัฒนารอยโรคจนส่งผลกระทบกับคุณภาพชีวิตทั้งผู้ป่วยและครอบครัว ซึ่งอาการสมองเสื่อม อาจแตกต่างกันไปในแต่ละคน แต่สัญญาณเตือนหลัก ๆ ที่พบได้บ่อย ได้แก่

• ลืมเรื่องที่เพิ่งเกิดขึ้นบ่อย ๆ เช่น ทานข้าวไปแล้ว แต่บอกว่ายังไม่ได้ทาน หรือจำชื่อคนใกล้ชิดไม่ได้
• ถามคำถามเดิม ๆ ซ้ำ ๆ
• หงุดหงิดง่ายหรืออารมณ์แปรปรวน
• มีอาการสับสน โดยเฉพาะเวลา ทิศทาง หรือสถานที่คุ้นเคย เช่น จำทางกลับบ้านไม่ได้
• มีปัญหาด้านการสื่อสาร เช่น ใช้คำผิด พูดไม่รู้เรื่อง 
• มีปัญหาด้านการตัดสินใจ คิดหรือทำเรื่องซับซ้อนไม่ได้เหมือนเคย เช่น การคิดเลขง่าย ๆ 
• บุคลิกภาพเปลี่ยนไป มีพฤติกรรมแตกต่างจากเดิมที่เคยเป็น 
• ทำกิจกรรมที่เคยทำได้ยากขึ้น เช่น การทำอาหาร ขับรถ ใช้โทรศัพท์
• ขาดความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ เป็นคนเฉื่อย ๆ ซึม ไม่กระตือรือร้น เช่น นั่งเหม่อลอยเป็นชั่วโมง

6 สาเหตุหลักที่ทำให้เกิดภาวะสมองเสื่อมในผู้สูงอายุ

Dementia คือ โรคที่ไม่ได้เกิดจากอายุที่มากขึ้นอย่างเดียว แต่ยังมีปัจจัยอื่น ๆ ที่ส่งผลให้สมองค่อย ๆ สูญเสียความสามารถในการทำงาน โดยจะแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ๆ ได้แก่ กลุ่มที่ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่อาจชะลอรอยโรคได้ และกลุ่มที่สามารถรักษาให้หายขาดได้ โดยมีรายละเอียด ดังต่อไปนี้ 

กลุ่ม Dementia ที่ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่อาจชะลอรอยโรคได้

ภาวะสมองเสื่อมบางชนิด ยังไม่มีวิธีรักษาให้หายขาดได้ แต่สามารถชะลอการดำเนินของรอยโรคด้วยการใช้ยา การทำกายภาพบำบัด และการปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิต เพื่อลดความรุนแรงของอาการ และยืดคุณภาพชีวิตผู้ป่วยให้นานที่สุด โดยกลุ่มอาการสมองเสื่อมในผู้สูงอายุในประเภทนี้ ได้แก่

โรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer)

เป็นสาเหตุหลักที่พบบ่อยมากที่สุดในกลุ่มโรคสมองเสื่อม (ประมาณ 60–70% ของผู้ป่วยสมองเสื่อม) เกิดจากการสะสมของโปรตีนผิดปกติในสมอง ทำให้เซลล์สมองเสื่อมและค่อย ๆ ตายทีละนิด ๆ 

โรคหลอดเลือดสมอง (Vascular Dementia)

หลอดเลือดสมองที่อุดตันหรือแตก ทำให้สมองขาดเลือดและออกซิเจน จนเซลล์สมองถูกทำลาย เมื่อเวลาผ่านไปจะมีอาการสมองเสื่อมตามมา

ภาวะสมองเสื่อมจากร่างกาย Lewy Body

การสะสมของโปรตีนผิดปกติที่เรียกว่า Lewy body ทำลายการทำงานของสมอง จนนำไปสู่โรคสมองเสื่อม ทำให้ผู้ป่วยสูญเสียความทรงจำระยะสั้น มีปัญหาการนอน และมีอาการประสาทหลอน 

โรคพาร์กินสัน (Parkinson)

ผู้ป่วยพาร์กินสันอาจพัฒนาไปสู่ภาวะสมองเสื่อมได้ เนื่องจากสมองส่วนที่ควบคุมการเคลื่อนไหวและความได้รับความเสียหาย

ได้รับบาดเจ็บบริเวณศีรษะอย่างรุนแรง (Traumatic Brain Injury : TBI)

การบาดเจ็บที่ศีรษะ เช่น จากอุบัติเหตุหกล้ม รถชน หรือการกระแทกอย่างแรง ทำให้เซลล์สมองฉีกขาดหรือเสียหาย สมองอักเสบต่อเนื่อง (หากนานเกินไปอาจทำให้เซลล์สมองเสื่อมสภาพเร็วกว่าปกติ) หรือทำให้หลอดเลือดสมองฉีกขาดหรืออุดตัน ซึ่งนำไปสู่สมองเสื่อมได้ 

ปัจจัยทางพันธุกรรม

ถึง Dementia จะเป็นภาวะที่ส่วนใหญ่จะเกิดจากอายุที่มากขึ้นและพฤติกรรมการใช้ชีวิต แต่พันธุกรรมก็เป็นอีกหนึ่งปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญ หากครอบครัวมีประวัติภาวะสมองเสื่อม เช่น อัลไซเมอร์ ความเสี่ยงที่จะส่งต่อรุ่นสู่รุ่นก็จะสูงกว่าคนทั่วไป

กลุ่ม Dementia ที่สามารถรักษาให้หายขาดได้

สำหรับกลุ่ม Dementia บางชนิดที่หากตรวจพบสาเหตุและรักษาให้หายขาดได้ เช่น

• ผลข้างเคียงจากการใช้ยาบางชนิด
• ภาวะขาดไทรอยด์
• ภาวะโพรงสมองคั่งน้ำ
• การขาดวิตามิน B12 
• เนื้องอกในสมอง

ภาวะแทรกซ้อนในกลุ่มผู้ป่วยภาวะสมองเสื่อม

นอกจากผู้ป่วย Dementia ในผู้สูงอายุจะมีปัญหาด้านความจำแล้ว ในหลาย ๆ เคสยังมีความเสี่ยงในการเกิดภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ ตามด้วย ไม่ว่าจะเป็น

• ผู้ป่วยไม่สามารถสื่อสาร หรือแสดงความรู้สึกไปยังผู้อื่นได้
• ผู้ป่วยไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองหรือใช้ชีวิตได้ตามปกติ เช่น การอาบน้ำ แต่งตัว หวีผม แปรงฟัน เข้าห้องน้ำ หรือการรับประทานด้วยตัวเอง และจำเป็นต้องพึ่งพาความช่วยเหลือจากคนใกล้ตัวหรือผู้อื่น
• ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะบริโภคอาหารและอาหารได้น้อยลง จนไม่สามารถเคี้ยวหรือกลืนอาหารได้ตามปกติ
• เมื่อผู้ป่วยเริ่มมีภาวะกลืนลำบาก (Dysphagia) อาจทำให้เกิดอาการสำลักบ่อยหรือมีภาวะสำลักเงียบเกิดขึ้น จนเกิดภาวะปอดอักเสบติดเชื้อได้ในที่สุด

โรคสมองเสื่อม วิธีรักษาผู้ป่วย มีอะไรบ้าง? 

ปัจจุบัน อาการสมองเสื่อมยังเป็นภาวะที่ยังไม่สามารถรักษาให้หายได้ แต่มีหลายแนวทางที่ช่วยชะลอการดำเนินของโรค บรรเทาอาการ และเพิ่มคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย ไม่ว่าจะเป็น การใช้ยา การทำกายภาพและกิจกรรมบำบัด รวมถึงการปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิตและการดูแลอย่างเหมาะสมจากครอบครัว โดยมีรายละเอียด ดังต่อไปนี้ 

การรักษาสมองเสื่อมด้วยยา

การรักษาด้วยยามีเป้าหมายเพื่อลดอาการและชะลอความเสื่อมของสมอง ยาที่แพทย์นิยมใช้ ได้แก่

• ยารักษาอาการร่วม เช่น ยาคลายกังวล ยาต้านซึมเศร้า เป็นต้น
• ยากลุ่ม Cholinesterase inhibitors (ต้านการทำลายของสารสื่อประสาท) เช่น Donepezil, Rivastigmine และ Galantamine
• ยากลุ่มปิดกั้นการทำงานของสารสื่อประสาทชนิดกลูตาเมทอย่าง Memantine อาจจ่ายคู่กับยากลุ่มแรกในบางกรณี
• ยาต้านการสร้างอะไมลอยด์ (Anti-Amyloid Therapy)

การรักษาอาการสมองเสื่อมด้วยกิจกรรมบำบัดและกายภาพบำบัด

นอกจากการรักษาด้วยยาแล้ว การทำกายภาพบำบัด (Physical Therapy) และกิจกรรมบำบัด (Occupational Therapy) ควบคู่ด้วย จะช่วยชะลอการดำเนินรอยโรคช้าลง ฟื้นฟูความแข็งแรงของร่างกาย และเสริมสร้างความสามารถในการใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างมีคุณภาพ ลดการพึ่งพาผู้อื่นได้มากขึ้น

• กายภาพบำบัด (Physical Therapy) เพื่อเสริมความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ ป้องกันการหกล้ม และช่วยให้เคลื่อนไหวได้คล่องขึ้น
• กิจกรรมบำบัด (Occupational Therapy) ช่วยให้ผู้ป่วยสมองเสื่อมยังคงความสามารถในการใช้ชีวิตประจำวันได้มากที่สุด เช่น
  • การฝึกสมอง (Cognitive Training) เช่น เกมเสริมความจำ การอ่าน การเขียน หรือการทำกิจกรรมที่กระตุ้นสมอง
• ADL (Activities of Daily Living) หรือกิจวัตรประจำวันขั้นพื้นฐาน เพิ่มความสามารถในการทำกิจกรรมที่จำเป็นต่อการดำรงชีวิตประจำวัน เช่น การกินอาหาร อาบน้ำ แต่งตัว หรือการขับถ่าย
• การปรับเปลี่ยนสภาพแวดล้อมให้เหมาะสมกับผู้ป่วย เช่น จัดข้าวของให้เป็นระเบียบ ซึ่งจะช่วยให้ผู้ป่วยจดจ่อกับสิ่งใดสิ่งหนึ่งได้ดีมากยิ่งขึ้น

5 วิธีป้องกัน Dementia ดูแลสมองตั้งแต่วันนี้ ก่อนสายเกินแก้

ถึงสมองเสื่อมจะเป็นภาวะที่สามารถเกิดได้จากหลายปัจจัย แต่หลายงานวิจัยพบว่า การปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิตตั้งแต่เนิ่น ๆ ก็มีผลโดยตรงต่อความเสี่ยงเช่นกัน เพื่อคุณภาพชีวิตระยะยาว ไม่ว่าจะเป็น

ดูแลสุขภาพร่างกายให้แข็งแรง

• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ เช่น เดินเร็ว ว่ายน้ำ โยคะ หรือการออกกำลังกายเบา ๆ อย่างน้อย 30 นาทีต่อวัน
• ควบคุมความดันโลหิต น้ำตาล และไขมันในเลือด เพื่อป้องกันโรคหัวใจและหลอดเลือด ซึ่งเป็นหนึ่งในสาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะสมองเสื่อม

เลือกรับประทานอาหารสมดุลกับร่างกาย

• เลือกอาหารที่มีประโยชน์ต่อสมอง เช่น ผัก ผลไม้ ปลา และธัญพืชเต็มเมล็ด
• ลดอาหารแปรรูป น้ำตาลสูง และไขมันอิ่มตัว

กระตุ้นสมองอยู่เสมอ

• อ่านหนังสือ เล่นเกมฝึกสมอง หรือเรียนรู้ทักษะใหม่ ๆ
• ทำกิจกรรมที่ท้าทายสมอง เช่น การแก้ปริศนา การเรียนภาษา หรือเรียนรู้สิ่งใหม่ ๆ

พักผ่อนให้เพียงพอ

• นอนหลับอย่างมีคุณภาพ 7–8 ชั่วโมงต่อคืน
• หลีกเลี่ยงการใช้มือถือหรือหน้าจอเป็นเวลานานก่อนนอน

ปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิต ลดพฤติกรรมเสี่ยง

• งดสูบบุหรี่ และจำกัดการดื่มแอลกอฮอล์
• จัดการความเครียดด้วยการทำสมาธิ หรือหายใจลึก ๆ ลดการทำลายสมองจากฮอร์โมนเครียด
• สร้างปฏิสัมพันธ์ทางสังคม (ช่วยลดความเครียดและกระตุ้นสมองให้ทำงานต่อเนื่อง)
• ตรวจสุขภาพประจำปี  โดยเฉพาะความดัน เบาหวาน และไขมัน เพราะโรคเหล่านี้สัมพันธ์โดยตรงกับการเกิดภาวะสมองเสื่อม

ดูแลผู้สูงอายุสมองเสื่อมอย่างไรให้ปลอดภัย

โดยทั่วไปผู้สูงอายุที่มีภาวะสมองเสื่อมส่วนใหญ่จะเริ่มมีปัญหาในการใช้ชีวิตประจำวัน เช่น สับสนง่าย หลงลืม หลงทาง ซึ่งเสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุมากยิ่งขึ้น การผู้สูงอายุกลุ่มนี้ให้ปลอดภัยทั้งร่างกายและจิตใจ จึงเป็นสิ่งสำคัญที่ครอบครัวควรให้ความสำคัญเป็นพิเศษ โดยมีแนวทางในการดูแลผู้สูงอายุสมองเสื่อม ดังต่อไปนี้ 

จัดสภาพแวดล้อมภายในบ้านให้เหมาะสม

• จัดของให้เป็นระเบียบ ลดสิ่งกีดขวาง ป้องกันการหกล้ม
• ติดราวจับในห้องน้ำและบันได
• ใช้ไฟสว่างเพียงพอ โดยเฉพาะทางเดินและห้องน้ำ

ดูแลกิจวัตรประจำวัน

• จัดตารางเวลาอาหาร การนอน และการทำกิจกรรมให้เป็นระบบ
• ใช้ป้ายหรือสัญลักษณ์บอกตำแหน่งสิ่งของ เพื่อช่วยลดความสับสน
• กระตุ้นให้ทำกิจกรรมที่ผู้ป่วยยังสามารถทำได้ด้วยตัวเอง เพื่อเสริมความมั่นใจ

ป้องกันอันตรายจากสิ่งรอบตัว

• เก็บของมีคมและสารเคมีอันตรายให้พ้นมือ
• ตรวจสอบเตาแก๊ส ไฟฟ้า และอุปกรณ์เครื่องใช้ต่าง ๆ หลังใช้งาน
• หากผู้ป่วยมีพฤติกรรมเดินออกจากบ้าน ควรติดตั้งอุปกรณ์ล็อกประตูหรือระบบเตือน

ดูแลด้านจิตใจและอารมณ์ด้วยความเข้าใจ

• การสื่อสารอย่างเข้าใจ ใช้ประโยคสั้น ๆ ชัดเจน และต้องใจเย็น
• หลีกเลี่ยงการตำหนิหรือต่อว่า เมื่อผู้ป่วยมีอาการหลงลืม
• สนับสนุนให้ผู้ป่วยมีส่วนร่วมในกิจกรรมครอบครัว เพื่อลดความรู้สึกโดดเดี่ยว
• ให้ความรักและกำลังใจ เพราะผู้ป่วยมักรู้สึกสับสนและอ่อนไหวง่าย

Dementia ต่างจาก Alzheimer อย่างไร?

แล้วสมองเสื่อมกับอัลไซเมอร์ ต่างกันอย่างไร? หนึ่งในคำถามยอดฮิตที่หลายคนไม่เคยรู้ เมื่อสมาชิกในครอบครัว เริ่มมีอาการหลงลืม หลายคนมักจะตีความว่าเป็นภาวะสมองเสื่อม หรืออัลไซเมอร์แน่ ๆ แต่จริง ๆ แล้ว ทั้ง 2 ภาวะไม่เหมือนกัน โดยมีรายละเอียด ดังต่อไปนี้

Dementia (ภาวะสมองเสื่อม)

Dementia คือ กลุ่มอาการ (Syndrome) ที่เกิดจากความผิดปกติของสมอง ทำให้สูญเสียความสามารถด้านความจำ การคิด การตัดสินใจ และการทำกิจวัตรประจำวัน ซึ่งเกิดได้จากหลายสาเหตุ เช่น อัลไซเมอร์ สโตรก พาร์กินสัน ไปจนถึงอาการบาดเจ็บทางสมอง โดยผู้ป่วยจะมีอาการสับสน พูดลำบาก สมาธิสั้น บุคลิกภาพเปลี่ยนไป

Alzheimer (โรคอัลไซเมอร์)

ส่วนอัลไซเมอร์เป็นหนึ่งในสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดภาวะสมองเสื่อม ซึ่งเกิดจากการสะสมของโปรตีนผิดปกติ (Amyloid plaques และ Tau tangles) ในสมอง ทำให้เซลล์ประสาทเสื่อมและตาย โดยอาการเด่น ๆ ที่พบบ่อยในผู้ป่วยโรคนี้ คือ ความจำระยะสั้นเสื่อม (ลืมเหตุการณ์ที่เพิ่งเกิดขึ้น) → ลามไปยังทักษะการคิด การตัดสินใจ และการใช้ชีวิตประจำวัน

สรุปสั้น ๆ

• Dementia = ภาวะสมองเสื่อม เป็นชื่อเรียกรวม ๆ ของกลุ่มอาการ
• Alzheimer = โรคอัลไซเมอร์เป็นสาเหตุหนึ่งของ Dementia ที่พบบ่อยที่สุด

ประเด็น	Dementia (ภาวะสมองเสื่อม)	Alzheimer (อัลไซเมอร์)
ความหมาย	กลุ่มอาการ (Syndrome) ที่เกิดจากความผิดปกติของสมองหลายสาเหตุ ทำให้ความจำ การคิด และพฤติกรรมเสื่อมลง	โรคชนิดหนึ่งที่อยู่ในกลุ่ม Dementia เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด
สาเหตุ	อาจเกิดจากหลายโรค เช่น อัลไซเมอร์ พาร์กินสัน โรคหลอดเลือดสมอง หรือได้รับบาดเจ็บทางสมอง	เกิดจากการสะสมของโปรตีนผิดปกติในสมอง ทำให้เซลล์สมองถูกทำลาย
อาการหลัก	ความจำเสื่อม สมาธิลดลง สับสน พฤติกรรมเปลี่ยนแปลง	เริ่มจากความจำระยะสั้นเสื่อม → สูญเสียทักษะการคิด การสื่อสาร และการดูแลตัวเอง
การรักษา	เน้นการจัดการตามสาเหตุ ควบคุมอาการ และฟื้นฟูสมรรถภาพ	ยังไม่มียาที่รักษาหายขาดได้ แต่ยาชะลออาการและการบำบัดช่วยให้คุณภาพชีวิตดีขึ้น

Dementia คือ ภาวะสมองเสื่อมที่เปลี่ยนชีวิตทั้งผู้ป่วยและครอบครัว ถึงจะไม่มีใครอยากเจอ แต่การทำความเข้าใจอาการ สาเหตุ และวิธีดูแล คือ กุญแจสำคัญที่จะช่วยให้รับมือได้อย่างมีคุณภาพ และสำหรับครอบครัวที่กำลังมองหาสถานที่ฟื้นฟูสมรรถภาพด้วยการทำกายภาพบำบัด หรือกิจกรรมบำบัดในกลุ่มผู้ป่วยที่มีภาวะสมองเสื่อม PNKG recovery and elder care พร้อมเป็นส่วนหนึ่งที่จะช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้ป่วยตามศาสตร์ ไคโก-โดะ ศาสตร์แห่งการฟื้นฟูทางกายภาพในแบบฉบับของประเทศญี่ปุ่น หากต้องการสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม สามารถติดต่อได้ที่

• ศูนย์ PNKG Recovery and Elder Care ชั้น 2 โรงพยาบาลพริ้นซ์ สุวรรณภูมิ ตั้งแต่เวลา 8:30 – 17:30 น. จันทร์ – เสาร์ (ปิดวันอาทิตย์)
• โทร : 080-910-2124
• Facebook : PNKG Recovery and Elder Care
• Line : PNKG
  

คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ Dementia คือ