ทำความเข้าใจศาสตร์แห่งการฟื้นฟูด้วยการทำกายภาพบําบัด (Physical Therapy) หนึ่งในทางเลือกใหม่ เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีกว่า คลายข้อสงสัย ทำไมถึงช่วยฟื้นฟูความสามารถและตอบโจทย์กลุ่มผู้ป่วยและผู้สูงอายุได้อย่างตรงจุด แล้วปัจจุบัน การทำกายภาพ มีกี่ประเภท? เหมาะกับใครบ้าง รู้ลึกครบทุกด้านไปกับ PNKG Recovery and eldery care ศูนย์ฟื้นฟูผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมองชั้นนำในไทย
ทำความเข้าใจการทำกายภาพบําบัด (Physical Therapy) คืออะไร
กายภาพบําบัด คือ วิชาชีพทางการแพทย์และสุขภาพที่เน้นฟื้นฟูความผิดปกติของร่างกายที่เกิดจากภาวะเจ็บป่วย การบาดเจ็บ ความพิการ หรือข้อจำกัดทางกายภาพ โดยไม่ใช้ยาและการผ่าตัด เน้นการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมร่วมกับการออกกำลังกายทาง และเครื่องมือทางการแพทย์หรือกายอุปกรณ์ (Orthosis and Prosthesis: PO) ให้เหมาะสมสำหรับอาการนั้น ๆ เพื่อฟื้นฟูสมรรถภาพการเคลื่อนไหว ลดความเจ็บปวด และพัฒนาคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยให้สามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันได้อย่างมีประสิทธิภาพมากที่สุด และต้องทำโดยนักกายภาพบำบัด (Physical Therapist) หรือ PT เท่านั้น
กายภาพบำบัด สามารถแบ่งได้กี่ประเภท
กายภาพระบบประสาท (Neurological Physical Therapy)
สำหรับผู้ป่วยที่มีความผิดปกติของระบบประสาท มีอาการอ่อนแรง มีปัญหาด้านการทรงตัว และไม่สามารถควบคุมการเคลื่อนไหวของร่างกายได้ เช่น
- โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)
- โรคพาร์กินสัน (Parkinson)
- โรคอัลไซเมอร์ (Alzheimer)
- โรคสมองเสื่อม (Dementia)
- บาดเจ็บไขสันหลัง (Spinal Cord Injury)
- โรคกล้ามเนื้ออ่อนแรง (ALS)
โดยการทำกายภาพในกลุ่มนี้ หลัก ๆ จะเน้นการเสริมสร้างกล้ามเนื้อ เพื่อเพิ่มความแข็งแรง และความทนทานให้กับกล้ามเนื้อ พร้อมลดอาการปวดเกร็งกล้ามเนื้อ ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถควบคุมการเคลื่อนไหวด้วยได้มากยิ่งขึ้น
กายภาพระบบกระดูกและกล้ามเนื้อ (Orthopedic Physical Therapy)
เหมาะสำหรับผู้ที่มีอาการปวดกล้ามเนื้อ เส้นเอ็น ข้อต่อ เช่น ปวดหลัง ปวดเข่า บาดเจ็บจากการเล่นกีฬา หรือหลังการผ่าตัดกระดูกและกล้ามเนื้อ โดยการกายภาพของกลุ่มอาการนี้จะเน้นการฟื้นฟูร่างกายให้กลับมาใช้งานได้ตามปกติ
กายภาพหลอดเลือดและหัวใจ (Cardiovascular and Pulmonary Physical Therapy)
ส่วนการทำกายภาพสำหรับผู้ที่มีปัญหาเกี่ยวกับระบบไหลเวียนโลหิตและการหายใจ เช่น โรคหัวใจขาดเลือด หัวใจล้มเหลวเรื้อรัง โรคถุงลมโป่งพอง (COPD) หรือผู้ที่เพิ่งผ่าตัดหัวใจและทรวงอก โดยแนวทางการทำกายภาพจะเน้นการเพิ่มความแข็งแรงของระบบหัวใจและปอด เพิ่มความทนทานของร่างกาย ลดอาการเหนื่อยง่าย ด้วยการการออกกำลังกายเบา ๆ ซึ่งจะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพการทำงานของหัวใจและหลอดเลือด พร้อมลดภาวะแทรกซ้อนต่าง ๆ อย่างตรงจุดด้วย
กายภาพในผู้สูงอายุ (Geriatric Physical Therapy)
ด้วยอายุที่มากขึ้น ร่างกายก็เริ่มเสื่อมถอยตามเวลา ยิ่งประกอบกับโรคประจำตัวที่พบบ่อย เช่น ข้อเสื่อม ข้ออักเสบ ภาวะกระดูกบาง อัลไซเมอร์ เป็นต้น ก็ยิ่งทำให้คุณภาพชีวิตแย่ลงเรื่อย ๆ การทำกายภาพจึงเป็นสิ่งที่จำเป็นสำหรับผู้สูงอายุพอ ๆ กับผู้ที่มีปัญหาด้านสุขภาพ โดยการทำกายภาพในกลุ่มนี้จะเน้นฟื้นฟูความสามารถในการเคลื่อนไหว ลดความเสี่ยงต่อการล้ม และเพิ่มความแข็งแรงให้กับกล้ามเนื้อ เพื่อเพิ่มสมรรถภาพร่างกายให้กับผู้สูงอายุ
กายภาพสำหรับเด็ก (Pediatric Physical Therapy)
ส่วนกายภาพสำหรับเด็ก จะเน้นการพัฒนาและฟื้นฟูการเคลื่อนไหวในเด็กที่มีพัฒนาการล่าช้า หรือมีความผิดปกติแต่กำเนิด เช่น สมองพิการ (Cerebral Palsy) เพื่อให้เด็กสามารถช่วยเหลือและทำกิจวัตรประจำวันด้วยตัวเองได้ พร้อมส่งเสริมพัฒนาการให้กับเด็กด้วย
2 เทคนิคการฟื้นฟูด้วยการทำกายภาพ
Manual technique
หรือ Manual Therapy คือ หนึ่งในเทคนิคหลักของการทำกายภาพที่ทำโดยนักกายภาพที่มีความเชี่ยวชาญและความรู้ในเรื่องของกายวิภาคศาสตร์สรีรวิทยา เพื่อลดการตึงรั้งของพังผืด ฟื้นฟูการเคลื่อนไหวของข้อต่อ คลายกล้ามเนื้อที่ตึงตัวให้กลับมาเคลื่อนไหวและประสิทธิภาพการทำงานของให้ดีขึ้นหรือใกล้เคียงปกติมากที่สุด พร้อมป้องกันการบาดเจ็บและการเกร็งตัวของกล้ามนื้อซ้ำอีก โดยไม่ใช้ยา การผ่าตัด หรือเครื่องจักรเพิ่มเติม
ข้อดีเทคนิค Manual technique
- แก้ปัญหาที่ต้นเหตุ ไม่ใช่แค่ระงับอาการ
- ปลอดภัย ไม่เจ็บมาก และไม่มีผลข้างเคียง
- เห็นผลชัดเจนในช่วงเวลาไม่นานหากทำอย่างต่อเนื่อง
Physical Modality
การใช้เครื่องมือและเทคโนโลยีต่าง ๆ ในการฟื้นฟูผู้ป่วยที่มีปัญหาเกี่ยวกับการเคลื่อนไหว กล้ามเนื้อ ข้อต่อ หรือระบบประสาท โดยอาศัยหลักการทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีต่าง ๆ เพื่อลดความเจ็บปวด เพิ่มช่วงการเคลื่อนไหว และเสริมสร้างความแข็งแรงของร่างกาย เช่น
- ธาราบำบัด (Hydrotherapy)
- เครื่องกระตุ้นไฟฟ้า (Electrical Stimulator)
- เครื่องแม่เหล็กไฟฟ้า(Electromagnetic Stimulator)
- การบำบัดด้วยหุ่นยนต์ (Robotic)
- การฝังเข็ม (Dry Needling)
- เครื่องรักษาด้วยคลื่นกระแทก (Shock wave Therapy)
ข้อดีเทคนิค Physical Modality
- ลดอาการปวดเฉียบพลันหรือปวดเรื้อรังได้ โดยไม่ต้องพึ่งพายา
- ช่วยกระตุ้นกล้ามเนื้อที่อ่อนแรงหรือไม่มีการใช้งานเป็นเวลานาน เช่น ผู้ป่วยอัมพฤกษ์ ช่วยให้กล้ามเนื้อกลับมาทำงานได้ดีขึ้น
อาการหรือกลุ่มโรคแบบไหนควรทำกายภาพ
ปัจจุบัน การรักษาด้วยการทำกายภาพไม่ได้จำกัดแค่เฉพาะผู้สูงอายุอย่างเดียว เพราะจริง ๆ แล้ว การทำกายภาพ สามารถทำได้ทุกเพศทุกวัย เพราะหลายคนไม่รู้ตัวว่าตัวเองควรทำ คิดว่าแค่ปวดเล็ก ๆ น้อย ๆ เดี๋ยวก็หาย สุดท้ายกลายเป็นเรื้อรังไม่รู้ตัว โดยเฉพาะผู้ที่มีอาการผิดปกติ หรือผู้ที่กำลังประสบปัญหา ดังต่อไปนี้
- ผู้ที่มีอาการอ่อนแรงครึ่งซีกจากการโรคหลอดเลือดสมอง
- ผู้ป่วยโรคพาร์กินสัน
- ผู้ที่มีภาวะสมองเสื่อม
- ผู้สูงอายุที่มีโรคอัลไซเมอร์
- ผู้ป่วยหลังผ่าตัดสมองและผ่าตัดข้อเสื่อม
- ผู้ป่วยติดเตียง (Bedridden)
- ผู้ป่วยที่เริ่มมีอาการข้อไหล่ติด กล้ามเนื้อลีบเล็ก หรืออ่อนแรง
- ผู้ที่ได้รับบาดเจ็บจากอุบัติเหตุ เช่น กระดูกหัก, ข้อเคลื่อน, เอ็นฉีกขาด เป็นต้น
- ผู้ที่ได้รับบาดเจ็บจากการทำกิจกรรม เช่น ออกกำลังกาย เล่นกีฬา
- ผู้ที่มีลักษณะการเดินผิดปกติ เช่น เดินตัวเอียง เดินลากเท้า เป็นต้น
- ผู้ที่มีปัญหากล้ามเนื้ออ่อนแรง
กายภาพบำบัด ช่วยคุณภาพชีวิตดีขึ้นได้อย่างไร?
กายภาพเป็นหนึ่งในแนวทางในการฟื้นฟูความสามารถของร่างกายที่ไม่จำเป็นต้องใช้ยา หรือการผ่าตัด ซึ่งนอกจากจะช่วยลดอาการปวดหรือฟื้นฟูร่างกายได้แล้ว ยังช่วยฟื้นฟูคุณภาพชีวิตในระยะยาวได้อย่างมีประสิทธิภาพอีกด้วย โดยข้อดีหลัก ๆ ของการทำกายภาพ มีดังนี้
- ลดอาการปวดได้อย่างตรงจุดโดยไม่จำเป็นต้องใช้ยา
- ฟื้นฟูการเคลื่อนไหวและการทำงานของร่างกาย
- ช่วยให้ผู้ป่วยกลับมาเคลื่อนไหวได้ดีขึ้น เช่น เดิน ยืน ยกแขน ยืดขา หรือทำกิจวัตรประจำวันได้คล่องมากยิ่งขึ้น
- เพิ่มความแข็งแรงและความยืดหยุ่นของกล้ามเนื้อ โดยเฉพาะผู้สูงอายุหรือผู้ที่ไม่ได้ใช้งานกล้ามเนื้อมานาน ลดความเสี่ยงในการล้ม
- ป้องกันภาวะแทรกซ้อนจากโรคหรือการผ่าตัด เช่น ปอดแฟบ ข้อติด หรือกล้ามเนื้อลีบ โดยเฉพาะผู้ป่วยนอนโรงพยาบาลนาน หรือผู้ป่วยโรคหลอดเลือดสมอง
- ลดความจำเป็นในการใช้ยาและการผ่าตัด เช่น ปวดหลังเรื้อรัง หรือหมอนรองกระดูกเสื่อม
- ช่วยลดความเสี่ยงในการเกิดภาวะซึมเศร้า ช่วยให้ผู้ป่วยสามารถกลับมามีความมั่นใจได้อีกครั้ง
- ลดโอกาสเกิดการบาดเจ็บซ้ำในอนาคต
กายภาพบำบัดกับนวดด้วยหมอนวด แตกต่างกันอย่างไร?
| กายภาพบำบัด | การนวด | |
| จุดเด่น | รูปแบบการรักษา จะขึ้นอยู่กับระดับความรุนแรงและอาการของผู้ป่วย | เน้นผ่อนคลายชั่วคราว |
| ผู้ทำการรักษา | รักษาโดยผู้เชี่ยวชาญด้านการแพทย์เวชศาสตร์ฟื้นฟู หรือนักกายภาพบำบัด | รักษาโดยผู้มีทักษะนวด |
| วิธีการรักษา | มีการวิเคราะห์อาการ แนะนำแนวทางการรักษาที่เหมาะสม พร้อมปรับแผนการฟื้นฟู | ใช้เทคนิคทั่วไป เช่น กดจุด ยืดเส้น |
| เหมาะกับใคร | เหมาะกับอาการเจ็บเรื้อรัง กล้ามเนื้อ ข้อต่อ หรือโรคทางระบบประสาท | เหมาะกับความเมื่อยล้าชั่วคราว หรือผ่อนคลายทั่วไป |
- การนวด คือ การบีบ คลึง จับ กดจุด หรือใช้ลูกประคบ น้ำมัน สมุนไพรเพื่อให้ร่างกายผ่อนคลาย ช่วยให้เลือดลมไหลเวียนดี ลดอาการเมื่อยล้า และทำให้รู้สึกผ่อนคลาย เหมาะกับคนที่ต้องการผ่อนคลายความเมื่อยเฉพาะจุด เช่น คอ บ่า ไหล่ จากการนั่งทำงานนานๆ
- ส่วนการทำกายภาพบำบัด คือ การฟื้นฟูร่างกายโดยนักกายภาพ ผ่านการวิเคราะห์ระบบกล้ามเนื้อ กระดูก และระบบประสาท โดยใช้อุปกรณ์หรือเทคนิคเฉพาะ เช่น อัลตราซาวนด์ไฟฟ้ากระตุ้น การออกกำลังกายเฉพาะจุด เทคนิคดัดดึงข้อต่อ เพื่อช่วยให้ร่างกายกลับมาเคลื่อนไหวได้ใกล้เคียงปกติที่สุด เหมาะกับคนที่มีอาการบาดเจ็บจากการทำงาน อุบัติเหตุ โรคหลอดเลือดสมอง หรือออฟฟิศซินโดรมเรื้อรัง
ขั้นตอนการเข้ารับการรักษาด้วยการทำกายภาพบำบัด
- ลงทะเบียนและซักประวัติ : เจ้าหน้าที่จะสอบถามข้อมูลเบื้องต้น เช่น ประวัติอาการเจ็บ ปวด บาดเจ็บ โรคประจำตัว หรืออุบัติเหตุที่เคยเกิดขึ้น พฤติกรรมในชีวิตประจำวัน เช่น การนั่งทำงาน ยืน หรือออกกำลังกาย เพื่อให้เข้าใจภาพรวมสุขภาพ และเตรียมแผนการรักษาที่เหมาะสม
- ประเมินร่างกายโดยนักกายภาพบำบัด : ตรวจวิเคราะห์ระบบกล้ามเนื้อ ข้อต่อ หรือระบบประสาทที่มีปัญหา เช่นทดสอบช่วงการเคลื่อนไหว (ROM) วัดความแข็งแรงของกล้ามเนื้อ ตรวจท่าทาง (Posture) ทดสอบความเจ็บปวด (Pain scale) เพื่อหาสาเหตุของอาการ และวางแผนการรักษาเฉพาะบุคคล
- วางแผนการรักษา : หลังประเมิน นักกายภาพจะอธิบายให้เข้าใจว่าจะทำการรักษาด้วยวิธีไหน ใช้เครื่องมืออะไรบ้าง ต้องเข้ารับการบำบัดกี่ครั้ง ระยะเวลาเท่าไร เพื่อให้ผู้ป่วยมีส่วนร่วมในการตัดสินใจและเข้าใจแนวทางฟื้นฟู
- เริ่มทำกายภาพตามแผนการรักษา เช่น ออกกำลังกายเฉพาะจุด ฝึกการเคลื่อนไหว ดัดข้อต่อ หรือยืดกล้ามเนื้อ ใช้เครื่องมือช่วยบำบัด เช่น เครื่องดึงคอ กระตุ้นไฟฟ้า อัลตราซาวด์ ซึ่งผู้ป่วยแต่ละคนจะได้แผนการรักษาที่ออกแบบเฉพาะตามอาการ
- ประเมินผลและติดตามอาการ : หลังการบำบัด นักกายภาพจะติดตามผลการตอบสนอง ถ้าอาการดีขึ้น อาจลดจำนวนครั้ง ถ้าอาการยังไม่ดีขึ้น อาจปรับแผนหรือส่งต่อแพทย์เฉพาะทาง
เป้าหมายของกายภาพ คือ ไม่ใช่แค่ดีขึ้นชั่วคราว แต่กลับมาใช้ชีวิตได้ใกล้เคียงปกติที่สุด หากมีอาการปวดเรื้อรัง บาดเจ็บจากออฟฟิศซินโดรม อุบัติเหตุ หรือโรคที่ทำให้การเคลื่อนไหวลำบาก การเข้ารับกายภาพอย่างถูกต้องตั้งแต่ต้น จะช่วยให้การฟื้นฟูมีประสิทธิภาพ และปลอดภัยในระยะยาว
